Es Bòrdes

Pendent es ans dera Segona Guèrra Mondiau (1939-1944) milèrs de judius trauessèren es Pirenèus hugent dera persecucion a qué èren sosmetudi ena Euròpa ocupada pes nazis. Un gran nombre des que poderen húger, originaris d’Alemanha, Àustria, Polònia, Olanda, Belgica o França trauessèren es pòrts de montanha deth Pirenèu de Lhèida en evasions epiques, desafiant era susvelhança as dus costat dera frontèra, era climatologia, es nheuèrs e era duresa deth recorrut.

Era Val d’Aran siguec ua des vies principaus d’entrada de refugiats tant a trauès deth punt doanèr de Pònt de Rei com mejançant es camins de montanha que provien des departaments francesi de Nauta-Garona e Arièja. En Es Bordes arribauen diuèrsi itineraris procedents de Nauta-Garona a trauès des pòrts de Benasque, dera Picada, Escaleta e Montjòia. Èren camins secularament utilizadi entà comunicar França damb Aran e, tanben entà contrabandistes. En parçan es judius evadits aueren era ajuda e eth supòrt de hilats d’evasion e era solidaritat de fòrça vesins. Era capèla dera Artiga de Lin siguec un des lòcs a on es refugiats demorauen amagadi entà evitar era preséncia dera Guàrdia Civil. Quauqu’uns poderen trauessar era Peninsula Iberica e arribar sense èster detengudi en Portugal, encara qu’era major part sigueren capturadi e portadi tara preson de Vielha e despús amiadi tàs presons de Lhèida. A d’auti, se les permetec de lotjar-se en otèls de Les e Vielha. Entà toti eri, eth Pirenèu de Lhèida siguec era penultima frontèra abans d’arténher era sua libertat.